Anh Hùng, một người đang tích góp từng đồng để thoát khỏi cuộc sống thuê nhà, đã nhận được một tin nhắn bất ngờ từ mẹ gửi về 200 triệu đồng để xây dựng công trình phụ ở quê chỉ vì “hàng xóm xây to hơn”.
Anh Hùng cảm thấy bối rối vì mẹ không thảo luận trước khi phá hủy công trình cũ. Mẹ giải thích rằng khi thấy hàng xóm có một căn bếp đẹp hơn, bà đã nổi cơn tức giận và muốn xây mới ngay lập tức. “Trước và sau gì con chả biết”, bà nói.
Anh Hùng đã luôn bị ám ảnh bởi những lời than thở về nợ nần và tiền bạc của mẹ từ thuở nhỏ. Khi anh 10 tuổi, mẹ đã dặn anh rằng “bố mẹ khó khăn nuôi con, hãy cố gắng học giỏi để sau này có thể trả ơn”. Số tiền anh đã chi cho việc học đại học được ghi chép trong một cuốn sổ như một cách nhắc nhở.
May mắn thay, sau khi tốt nghiệp đại học, anh Trần Hùng đã được làm việc cho một công ty nước ngoài ở TP HCM với mức lương hơn 30 triệu đồng, đủ để anh có thể gửi tiền về để chi trả cho bố mẹ và trả nợ.
“Tuy nhiên, mẹ tôi chưa bao giờ hết nợ. Một lần, tôi nói với mẹ xem còn nợ bao nhiêu, để con gom tiền trả một lần, nhưng mẹ không đồng ý”, anh kể. Mỗi tháng nếu anh không gửi tiền về hoặc gửi ít hơn, mẹ anh tỏ ra khó chịu và mắng con là bất hiếu, nhắc lại những gian khổ mẹ đã trải qua để nuôi anh. Anh yêu thương mẹ và không muốn gia đình bị rạn nứt, vì vậy anh buộc phải gửi tiền.
Kể từ khi thành lập gia đình, Hùng còn nhiều áp lực khác. Anh và vợ quyết định không thể thuê trọ mãi nên muốn tích góp để mua một căn hộ cũ ở ngoại ô.
Tháng trước, mẹ anh gọi điện yêu cầu anh gửi về hơn 200 triệu đồng để mua vật liệu và thuê thợ xây dựng công trình phụ. “Bà không hỏi con và cháu một câu nào cả. Mỗi lần gọi điện đều là yêu cầu gửi tiền về”, anh kể.
Anh Hùng đã chia sẻ tâm sự của mình trên một diễn đàn và đã nhận được hàng trăm bình luận đồng cảm. Rất nhiều người đã trải qua hoặc đang trải qua áp lực “gửi tiền về báo hiếu cha mẹ” giống như anh.
Theo chuyên gia tâm lý Hồng Hương (Hà Nội), mẹ anh Hùng không phải là trường hợp độc đáo, mặc dù không phổ biến nhưng cũng không hiếm. Những người như vậy không thiếu tiền, thậm chí có thu nhập nhưng vẫn đòi hỏi con cái chu cấp. Bà Hồng Hương cho biết, tư tưởng này bắt nguồn từ gia đình hoặc văn hóa và miền địa phương. Trong quá khứ, khi ông bà cần cha mẹ phải chu cấp cho mình, và ngày nay tư tưởng này vẫn được duy trì.
Theo chuyên gia, quan niệm “trẻ cậy cha, già cậy con” hoặc “con cái là của để dành” vẫn còn tồn tại trong tư tưởng của nhiều người. Trước đây, khi sống trong một nền kinh tế nông nghiệp, áp lực tài chính không quá lớn. Tuy nhiên, ngày nay, khi sống trong thời đại công nghiệp hóa, người trẻ phải đối mặt với nhiều áp lực hơn do lo toan tài chính. Một nghiên cứu của Viện Đời sống xã hội (Social Life) cho thấy 59% người trẻ lo lắng về tài chính và 55% lo lắng về sự nghiệp.
Bà Hồng Hương nói: “Có những tình huống giống như cha mẹ của anh Hùng, vì danh dự và muốn chứng tỏ với những người xung quanh rằng họ có một đứa con thành công nên thúc đẩy con cái gửi tiền về để mua sắm những thứ đẹp hơn, xây nhà to hơn, mà không cần quan tâm đến khó khăn của con”.
Theo bà Hồng Hương, khoảng cách thế hệ và tâm lý không muốn làm cha mẹ lo lắng khiến cho con cái ít chia sẻ về những khó khăn mà họ đang trải qua. Nhiều người con coi việc gửi tiền về cho cha mẹ mặc dù đang sống khó khăn là điều bình thường, bởi lòng hiếu thảo trọng hơn tất cả.
Báo cáo nghiên cứu Thế hệ trẻ Việt Nam 2020 của Hội đồng Anh củng cố thêm quan điểm này khi nhận thấy người trẻ Việt rất gắn bó với gia đình. Cuộc khảo sát trên toàn quốc của Hội đồng Anh cho thấy 75% người trẻ cho biết gia đình là yếu tố căn bản định hình nhân cách của họ.
“Báo cáo cho biết: “Lòng hiếu thảo vẫn là một giá trị thiết yếu đối với giới trẻ Việt Nam và họ đề cao sự tôn trọng đối với cha mẹ”. Tuy nhiên, cũng theo báo cáo này, việc tuân thủ các giá trị truyền thống nặng lòng hiếu thảo khiến người trẻ Việt phải đối mặt với áp lực lớn khi muốn tự quyết định và hành động theo ý của mình.
Chuyên gia cảnh báo rằng, do áp lực trả ơn cha mẹ, những người con có thể phải gánh một gánh nặng lớn để kiếm tiền, gây mệt mỏi và ảnh hưởng đến sức khỏe cả về thể chất lẫn tinh thần của bản thân và gia đình nhỏ của mình.
Anh Hùng kể rằng, nhiều lần anh cảm thấy mệt mỏi vì yêu cầu của mẹ, nhưng anh không thể chia sẻ với vợ vì sợ cô không có ý kiến tốt về gia đình. Tuy nhiên, vì quá áp lực, anh lại dễ tức giận vợ và con cái một cách không cần thiết. Một số lần, khi người chồng im lặng gửi tiền về cho mẹ, vợ phát hiện và tức giận. Trong suốt 6 năm kết hôn, cô vợ và con cái đã rời khỏi nhà không dưới chục lần chỉ vì chuyện tiền bạc.
Trần Nghĩa (28 tuổi, TP HCM) cũng đang trăn trở khi phải lo tiền để chuẩn bị đám cưới nhưng bố mẹ vẫn muốn anh gửi tiền để chu cấp. Mặc dù còn đủ sức khỏe nhưng bố mẹ chỉ muốn sống dựa vào con. Anh nói: “Bố mẹ yêu cầu tôi gửi tiền để trả nợ cờ bạc của em gái và cùng lúc cứ mỗi tháng chu cấp”.
Gia đình của bạn gái biết về hoàn cảnh của Nghĩa và thông cảm nhưng cũng không tránh được lo lắng. Gần đây, anh nhận thấy rằng mối quan hệ với gia đình bạn gái không còn mặn mà như trước. Nghĩa lo sợ rằng nếu tiếp tục như vậy, cuộc sống của anh sẽ “chìm vào đáy”, nhưng vì tình làm con, anh không thể từ bỏ.
Trong những lần mẹ đòi gửi tiền, anh Hùng đã cố gắng từ chối. Hàng tháng, anh chỉ gửi 500.000 đồng để mẹ có thêm tiền sinh hoạt. Nhưng mẹ lại viện cớ cần tiền để mua thuốc điều trị bệnh. Anh cố gắng thuyết phục mẹ đi khám ở TP HCM, nhưng bà từ chối, tỏ ra giận dỗi và không muốn nói chuyện trong nhiều ngày.
Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Đức Lộc, viện trưởng Social Life, cho biết mô hình liên kết và chăm sóc giữa các thế hệ đã có từ xã hội truyền thống và được thúc đẩy bởi văn hóa hiếu. Tuy nhiên, nếu sự báo hiếu trở thành gánh nặng, nó sẽ tạo ra áp lực lớn lên người trẻ và làm mất kết nối trong gia đình. Ông Lộc cho biết rằng ngày nay, với tỉ lệ sinh thấp và việc bố mẹ đầu tư nhiều cho con cái, quan hệ trách nhiệm giữa cha mẹ và con cái đã nhẹ nhàng hơn. Ngay cả ở Trung Quốc, có những phụ huynh muốn thuê con làm việc để chỉ cần ở bên chăm sóc cha mẹ và cũng được trả lương, nhằm tạo sự gắn kết gia đình.
Chuyên gia tâm lý Hồng Hương khẳng định rằng tư tưởng về việc con cái phụng dưỡng cha mẹ và lòng hiếu thảo vẫn là một truyền thống tốt và có giá trị giáo dục cao, chỉ cần điều chỉnh phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể.
Để không tạo áp lực tài chính nhưng vẫn thể hiện lòng hiếu thảo, người con có thể cân nhắc tài chính và dành một phần thu nhập hàng tháng để biếu cha mẹ, ví dụ như dành 5% thu nhập cho việc này. Họ cũng cần giải thích tình hình tài chính hiện tại của mình cho cha mẹ. Họ có thể nói rõ rằng nếu thu nhập tăng, phần trăm gửi cho cha mẹ cũng sẽ tăng, và nếu cha mẹ không hài lòng, họ có thể thảo luận thêm.
Khi mẹ đòi xây công trình phụ với số tiền lên đến 200 triệu, anh Hùng đã từ chối và bị coi là bất hiếu. Bà còn mắng cả con dâu, cho rằng cô xúi giục chồng làm xấu bố mẹ. Vợ của anh Hùng cảm thấy buồn và không muốn nghe điện thoại của mẹ chồng.
Vợ chồng anh dự định sẽ về quê trong dịp hè và Tết, nhưng giờ phải thay đổi.
